Τί εἶναι δόγμα

 

π. Δημητρίου Ν. Θεοδωροπούλου

Ἡ λέξη δόγμα προέρχεται ἀπὸ τὸ ρῆμα δοκῶ-έω, ἀπὸ τὸ ὁποῖο καὶ οἱ λέξεις δόκησις, δόξα, δόκιμος, δοκιμάζω κ.ἄ. (ἀπὸ ἐδῶ καὶ ἡ γνωστὴ ἔκφραση κατὰ τὸ δοκοῦν).

Τὸ δοκῶ χρησιμοποιήθηκε μὲ πληθώρα σημασιῶν. 

Ἡ ἐτυμολογική του προέλευση (ἀπὸ τὸ ρῆμα δέχομαι) ὁδηγεῖ στὴν ἄποψη ὅτι ἡ λέξη ἀρχικὰ σήμαινε «κάνω κάποιον νὰ δεχθεῖ κάτι, διδάσκω». Αὐτὸ  φαίνεται καὶ ἀπὸ τὴν σημασία τοῦ λατινικοῦ doceo (διδάσκω), ἀπὸ τὸ ὁποῖο προέρχεται καὶ τὸ γνωστὸ doctor (διδάκτωρ, διδάσκαλος). 

Ὡστόσο, ἡ βασικὴ σημασία τοῦ ρήματος δοκῶ ἦταν «σκέφτομαι, νομίζω, πιστεύω».

Τὸ ἴδιο συνέβη καὶ μὲ τὴν λέξη δόγμα, ἡ ὁποία χρησιμοποιήθηκε στὸ πέρασμα τοῦ χρόνου μὲ πάμπολλες σημασίες, ὅπως γνώμη, πεποίθηση, φρόνημα, δόξα (ἄποψη), ὅ,τι φαίνεται σὲ κάποιον καλό, ὅ,τι κάποιος θεωρεῖ ἀληθές, ὅ,τι φαίνεται ὀρθὸ κ.ἄ. 

Στὸν ἀρχαῖο κόσμο οἱ ἀποφάσεις (κυρίως ἐκεῖνες ποὺ ἀποτελοῦσαν γνῶμες τοῦ συνόλου), τὰ δημόσια ψηφίσματα, οἱ διαταγὲς κ.τ.ὅ. ὀνομάζονταν δόγματα (π.χ. τὰ τῶν Ἀμφικτιόνων δόγματα). 

Δόγμα ὀνομάζει καὶ ὁ εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς τὸ διάταγμα τοῦ Καίσαρος, στὸ ὁποῖο ὑπακούοντες ὁ Ἰωσὴφ καὶ ἡ ἐγκυμονοῦσα Μαρία, μετέβησαν στὴν Βηθλεὲμ γιὰ νὰ ἀπογραφοῦν: «Ἐγένετο δὲ ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις ἐξῆλθε δόγμα παρὰ Καίσαρος Αὐγούστου ἀπογράφεσθαι πᾶσαν τὴν οἰκουμένην» (Λουκ. β΄ 1). 

Εἰδικότερα, δόγματα ὀνομάζονταν οἱ ἀποφάσεις τῆς ρωμαϊκῆς συγκλήτου (placitum), ἐνῶ ἐκεῖνες τῆς ἐκκλησίας τοῦ δήμου τῶν Ἀθηνῶν ψηφίσματα. 

Στὸν ἀπόστολο Παῦλο συναντοῦμε τὴν λέξη μὲ τὴν σημασία τῶν ἐντολῶν τοῦ ἰουδαϊκοῦ νόμου: «ἐξαλείψας τὸ καθ’ ἡμῶν χειρόγραφον τοῖς δόγμασιν...» (Κολ. β΄ 14). 

Ἀκόμη, ἡ λέξη δόγμα ἔλαβε κατὰ καιροὺς καὶ τὶς σημασίες κρίση, ἔννοια, ἀξίωμα, ἀρχή. 

Μὲ τὴν τελευταία αὐτὴ σημασία τὴν χρησιμοποιοῦμε καὶ σήμερα, ὅταν ὁμιλοῦμε π.χ. γιὰ ἐπιστημονικό, ἰδεολογικό, στρατηγικὸ δόγμα κ.λπ. 

Ἐπίσης, ἀναφερόμενοι στὸ σύνολο τῶν θεμελιωδῶν ἀρχῶν ποὺ διατυπώνονται ἀπὸ πολιτικὸ ἡγέτη ἢ κυβέρνηση καὶ προτείνουν πολιτική, οἰκονομική, στρατιωτικὴ ἢ ἄλλη στρατηγική, ὁμιλοῦμε γιὰ δόγμα (π.χ. δόγμα Τροῦμαν, δόγμα Μονρόε, ἑνιαῖο ἀμυντικὸ δόγμα Ἑλλάδος – Κύπρου κ.ο.κ.). 

Ἰδιαίτερη σημασία ἔχει γιὰ μᾶς ἡ λέξη δόγμα ὡς δοξασία καὶ μάλιστα ὡς φιλοσοφικὴ ἢ θρησκευτική. 

Στὴν πρώτη περίπτωση ἀναφερόμαστε στὶς θεμελιώδεις ἀρχὲς κάποιου φιλοσοφικοῦ συστήματος (π.χ. τὰ δόγματα τῶν στωϊκῶν). 

Στὴν δεύτερη περίπτωση (θρησκευτικὴ) μὲ τὴν λέξη δόγμα ἐννοοῦμε τὶς θεμελιώδεις ἀρχὲς ἑνὸς θρησκεύματος, τὸ σύνολο τῶν βασικῶν πεποιθήσεων μιᾶς θρησκείας ἢ μιᾶς αἱρέσεως ἀκόμη, τὴν διδασκαλία τῶν ἑτεροδόξων κ.τ.ὅ. Ἔτσι, ὁμιλοῦμε γιὰ δόγματα τῶν ἀσεβῶν, γιὰ προτεσταντικό, ἀγγλικανικό, καλβινικὸ δόγμα κ.ο.κ. Ἐξυπακούεται ὅτι οἱ δοξασίες αὐτὲς γιὰ τοὺς ὁπαδούς τους ἔχουν αὐθεντικὸ κῦρος καὶ εἶναι ἀνεπίδεκτες πάσης ἀμφισβητήσεως.

Κάπως ἔτσι φθάνουμε καὶ στὴν σημασία ποὺ ἔχει ἀποκτήσει ἡ λέξη δόγμα καὶ στὴν δική μας (ἐκκλησιαστικὴ) παράδοση, μὲ τὴν διαφορὰ βέβαια ὅτι ἐδῶ δὲν ἔχουμε θρησκευτικὲς δοξασίες, ἀλλὰ ἀποκεκαλυμμένες θεῖες ἀλήθειες, ἀφοῦ ὁ Χριστιανισμὸς δὲν εἶναι ἐν πρώτοις θρησκεία, ἀλλὰ θεία ἀποκάλυψις. 

Στὸ ις΄ κεφάλαιο τοῦ βιβλίου τῶν Πράξεων τῶν Ἀποστόλων (στιχ. 4) διαβάζουμε ὅτι οἱ ἀπόστολοι περιόδευαν τὶς πόλεις καὶ δίδασκαν τοὺς ἀνθρώπους «φυλάσσειν τὰ δόγματα τὰ κεκριμένα ὑπὸ τῶν ἀποστόλων καὶ τῶν πρεσβυτέρων τῶν ἐν Ἱερουσαλήμ», δηλαδὴ νὰ φυλάττουν τοὺς ὅρους τῆς πίστεως, ποὺ ἔθεσαν οἱ ἀπόστολοι καὶ οἱ πρεσβύτεροι κατὰ τὴν ἀποστολικὴ σύνοδο τῶν Ἱεροσολύμων (περὶ τὸ 49 μ.Χ.).

Τὴν αὐθεντικὴ αὐτὴ περὶ πίστεως διδασκαλία, τὴν θεόσδοτη ἀλήθεια, τῆς ὁποίας τὸ κῦρος εἶναι ἀπόλυτο καὶ ἡ ὁποία δὲν γίνεται προσιτὴ παρὰ μόνον μὲ τὴν ἄδολη καὶ ἀνυπόκριτη πίστη, διατύπωσαν ἀργότερα καὶ οἱ Οἰκουμενικὲς Σύνοδοι στοὺς δικούς τους Ὅρους. Ἔτσι, μποροῦμε καὶ ὁμιλοῦμε γιὰ τριαδικό, χριστολογικό, ἐσχατολογικὸ δόγμα κ.ο.κ.

Στὸ ἑπόμενο ἄρθρο μας θὰ δοῦμε ὅτι ἡ δογματικὴ διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας μας δὲν εἶναι δογματισμός, ὅπως κάποιοι ἀδαεῖς πιστεύουν καὶ ἰσχυρίζονται.

Τὰ δόγματα δὲν εἶναι ἀφηρημένες δοξασίες, προϊόντα φιλοσοφικῶν ἀναζητήσεων, ἀλλὰ ἔκφραση τῆς ζωῆς μιᾶς λατρευτικῆς - εὐχαριστιακῆς κοινότητος ποὺ ὀνομάζεται Ἐκκλησία καὶ πορεύεται μέσα στὸν κόσμο καὶ στὴν ἱστορία ἐν Πνεύματι ἁγίῳ.