Περὶ «κτιστοῦ - ἀκτίστου» (ὁλοκλήρωση ἑνότητος)

 

π. Δημητρίου Ν. Θεοδωροπούλου

Κατὰ τὴν εἰδωλολατρικὴ ἀντίληψη, ὅπως ἤδη ἔχουμε πεῖ, θεὸς (ἢ θεοὶ) καὶ κόσμος εἶναι τῆς αὐτῆς οὐσίας (ὁμοούσιοι).

Κατὰ τὴν ὀρθόδοξη ἀντίληψη ὅμως, ὁ κόσμος δὲν εἶναι ὁμοούσιος πρὸς τὸν Θεό. Δὲν προέρχεται ἀπὸ τὴν οὐσία τοῦ Θεοῦ, δὲν εἶναι κομμάτι αὐτῆς τῆς οὐσίας, οὔτε προέκτασή της.

Καμμιὰ φορὰ ἀκοῦμε νὰ λένε: Ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἕνα κομμάτι τοῦ Θεοῦ. Αὐτὸ εἶναι λάθος. Ὁ ἄνθρωπος δὲν εἶναι κομμάτι τοῦ Θεοῦ, εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς δημιουργικῆς ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ. Ὑπάρχει κατὰ μετοχήν. Ὑπάρχει δηλαδὴ ὡς μέτοχος (μετέχων) τῆς θείας ζωῆς. Ὅλα κατὰ μετοχὴν τὰ ἔχει ὁ ἄνθρωπος, τὴν ἀγάπη, τὴν ἐλευθερία, τὴν σοφία, τὸ ἴδιο τὸ ζῆν, τὸ ὑπάρχειν. Ἔχει «δανεικὸν» τὸ εἶναι, ὅπως λένε οἱ θεῖοι Πατέρες. Καὶ δὲν τὸ ἔχει μόνον ὁ ἄνθρωπος, ἀλλὰ καὶ ὁλόκληρη ἡ κτίση, ὅλα τὰ ὄντα· τὰ ὁποῖα ἐν τέλει εἶναι «μὴ ὄντα».

Ναί. Ὁ κόσμος εἶναι «μὴ ὄν».

Ὂν («ὁ Ὢν») εἶναι μονάχα ὁ Θεός, ὡς αὐθύπαρκτος. 

Αὐτὸς μᾶς ἔφερε «ἐκ τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι», στὴν ὕπαρξη δηλαδή. «Σὺ ἐκ τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι ἡμᾶς παρήγαγες», λέμε στὴν Θεία Λειτουργία.

Ἀξίζει νὰ σημειώσουμε ὅτι ὁ ὅρος οὐσία (καίριας σημασίας γιὰ τὴν θεολογία) προέρχεται ἀπὸ τὴν μετοχὴ οὖσα τοῦ ρήματος εἰμί, τὸ ὁποῖο σημαίνει εἶμαι, ὑπάρχω.

Ὤν, οὖσα, ὂν (μετοχὴ ἐνεστῶτος τοῦ ρήματος εἰμὶ) εἶναι αὐτός, αὐτή, αὐτὸ ποὺ ὑπάρχει, ποὺ εἶναι.

Ὁ Θεὸς εἶναι ὁ Ὤν, διότι ὑπάρχει ἀπὸ μόνος του, εἶναι ἡ αὐτοζωή, ἡ αὐτοΰπαρξη.

Στὴν περίπτωση ποὺ νοηθεῖ καὶ ὁ κόσμος ὡς ὄν, θὰ πρέπει νὰ γίνει ἀποδεκτὸ ὅτι καὶ αὐτὸς εἶναι αὐθύπαρκτος, αὐτοδύναμος, αἰώνιος, ἕνας ἄλλος θεός.

Θὰ πεῖ κανείς. Ἐμεῖς δηλαδὴ δὲν εἴμαστε ὄντα; Εἶναι λάθος νὰ ἀποκαλοῦμε ὄντα τὰ δημιουργήματα τοῦ Θεοῦ;

Ὄχι, δὲν εἶναι λάθος. Ἀρκεῖ νὰ γνωρίζουμε τὰ παραπάνω, νὰ προϋποθέτουμε τὴν ἀλήθειά τους, νὰ προσδίδουμε στὴν λέξη ὂντα αὐτὸ τὸ ἐννοιολογικὸ περιεχόμενο.

Ἡ θεολογία χρησιμοποιεῖ αὐτὲς τὶς ἐκφράσεις γιὰ νὰ τονίσει τὴν ριζικὴ διάκριση κτίσεως καὶ κτίστου, τὴν ἑτερότητα Θεοῦ καὶ κόσμου· νὰ καταδείξει ὅτι τελικὰ ὁ Θεὸς διαφέρει ἀπὸ τὴν κτίση κατὰ τὴν οὐσία. Οὔτε τοπικὴ οὔτε χρονικὴ ἀπόσταση ὑπάρχει μεταξὺ Θεοῦ καὶ κτίσεως, ἀλλὰ μόνον οὐσιαστική, φυσικὴ ἑτερότης.

Ὅλα λοιπὸν ὅσα εἴπαμε γιὰ τὸ θέμα αὐτό, μᾶς ὁδηγοῦν στὸ συμπέρασμα, στὴν θεμελιώδη ἀλήθεια πὼς ὅ,τι ὑπάρχει, διαιρεῖται σὲ δύο κατηγορίες, σὲ δύο εἴδη. 

Τὸ πρῶτο εἶδος ὑπάρξεως εἶναι ὁ Θεός, αὐτὸς ποὺ ὑπάρχει ἀφ’ ἑαυτοῦ, ποὺ οὕτως ἢ ἄλλως ὑπάρχει. 

Τὸ δεύτερο εἶδος εἶναι ἡ κτίσις, ἡ ὁποία θὰ μποροῦσε καὶ νὰ μὴν ὑπάρχει. 

Τὰ δύο αὐτὰ εἴδη τῆς ὑπάρξεως στὴν γλῶσσα τῶν Πατέρων ἀπαντοῦν ὑπὸ τοὺς ὅρους κτιστὸν καὶ ἄκτιστον.

Εἶναι οἱ δύο κατηγορίες, οἱ δύο πόλοι τῆς ὑπάρξεως. Πέραν τούτων οὐδὲν ἄλλον ὑπάρχει ἐξ ὅσων λέμε ὅτι ὑπάρχουν, ὅτι εἶναι. «Δύο γὰρ λεγομένων πραγμάτων, θεότητός τε καὶ κτίσεως, καὶ δεσποτείας καὶ δουλείας, καὶ ἁγιαστικῆς δυνάμεως, καὶ τῆς ἁγιαζομένης» (Μ. Βασιλείου, Κατ' Εὐνομίου Λόγος Γ΄, ΡG 29, 660Α).

Ἔχουν ὅμως ὅλα αὐτὰ κάποιο νόημα; Σημαίνουν κάτι γιὰ μᾶς; Νοηματοδοτοῦν τὴν ζωή μας· ἢ εἶναι ἁπλῶς φιλοσοφίες, ἐνασχόληση διανοητικοῦ ἐνδιαφέροντος, hobby καὶ διασκέδαση;

Ὄχι! Τὰ δόγματα εἶναι ρήματα ζωῆς, ὀδοδεῖκτες, ἀπλανεῖς ἀστέρες, φωτεινὰ μετέωρα, ἀσφαλεῖς σηματοδότες, φῶτα πορείας.

Πεῖτε μου. Ἕνας ποὺ γνωρίζει καὶ ἐνστερνίζεται τὰ παραπάνω, θὰ πέσει ποτὲ στὴν παγίδα τοῦ διαλογισμοῦ, γιὰ παράδειγμα; Θὰ ἀναζητήσει κρυμμένες δυνάμεις μέσα του; Θὰ πιστέψει πὼς εἶναι δυνατὸς καὶ πὼς δῆθεν ξέρει τί θέλει, ἢ ἄλλα τέτοια παρόμοια ποὺ λένε οἱ κοσμικοὶ ἄνθρωποι; 

Θὰ βασιστεῖ ποτὲ στὶς δικές του δυνάμεις ἐκεῖνος ποὺ γνωρίζει καὶ πιστεύει πὼς ἔχει δανεικὸ τὸ εἶναι, πὼς εἶναι ὕπαρξη ἐξηρτημένη, πὼς κάποιος ἄλλος θέλησε νὰ ὑπάρχει, ἀλλιῶς δὲν θὰ ὑπῆρχε· ποὺ γνωρίζει ὅτι δημιουργήθηκε ἀπὸ τὸ μηδὲν καὶ ὑπόκειται στὴν ἐπιστροφὴ πρὸς τὸ μηδέν, βρίσκεται κάτω ἀπὸ τὴν διαρκῆ ἀπειλὴ τοῦ μηδενός, ἀφοῦ δὲν εἶναι αἰώνιος, ἄφθαρτος, ἀθάνατος, ἀλλὰ ἔχει ὡς φύση του τὸ μηδὲν καὶ τὸν θάνατο, ὅπως λέει ὁ Μ. Ἀθανάσιος, εἶναι θνητὸς ἀπὸ τὴν φύση του, δὲν ἔχει ἐγγενεῖς δυνάμεις ἀθανασίας καὶ ἀφθαρσίας; 

Ἢ θὰ στραφεῖ ταπεινὰ πρὸς τὴν πηγὴ τῆς δυνάμεως καὶ θὰ πεῖ· «Ὅτι σοῦ ἐστὶν ἡ βασιλεία καὶ ἡ δύναμις καὶ ἡ δόξα»;

Θὰ σκαλώσει πουθενὰ ὁ νοῦς του, ἂν τοῦ ζητηθεῖ νὰ ἀπαντήσει στὴν ἐρώτηση: «Εἶναι πεπερασμένο ἢ ἄπειρο τὸ σύμπαν»; Θὰ νιώσει μειονεκτικὰ ποὺ δὲν ἔχει γνώσεις φιλοσοφικὲς ἢ ἐπιστημονικὲς γιὰ τὸ θέμα, ποὺ δὲν ἔχει μελετήσει βιβλία; Ὄχι! Θὰ ἀναγάγει τὴν σκέψη του στὴν παραπάνω θεμελιώδη ἀρχὴ περὶ διακρίσεως κτιστοῦ - ἀκτίστου καὶ θὰ ἀπαντήσει: Τὸ σύμπαν δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ἄπειρο, διότι ἀνήκει στὴν κτιστὴ πραγματικότητα. Ἄπειρος εἶναι μόνον ὁ Θεός. Κανένα κτίσμα δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ἄπειρο. Τὰ κτιστὰ δὲν μποροῦν νὰ ἔχουν τὶς ἰδιότητες τοῦ ἀκτίστου Θεοῦ.

Νὰ ποῦμε καὶ ἕνα τελευταῖο παράδειγμα;

Σήμερα μιλᾶνε κάποιοι γιὰ ἠθικὴ ἀναβάθμιση τοῦ ἀνθρώπου. Ὑποστηρίζουν πὼς ὅλα εἶναι θέμα γονιδίου. Εἶσαι χαρτοπαίχτης; Τὸ γονίδιό σου φταίει. Εἶσαι ἀλκοολικός; Τὸ γονίδιο σοῦ ἔκανε τὴν ζημιά. Εἶσαι τοξικομανής, ζηλιάρης, σπάταλος, τσιγγούνης, βίαιος, ἐπιθετικός, κλέφτης, ἐγκληματίας, δολοφόνος; Γιὰ ὅλα φταίει τὸ γονίδιο. Καὶ ὁ Ἰούδας ποὺ πρόδωσε τὸν Χριστὸ (λέω ἐγώ), δὲν ἔφταιξε σὲ κάτι· τὸ γονίδιό του ἦταν ἡ αἰτία. Ἂν ὑπῆρχαν τὰ κατάλληλα χάπια, δὲν θὰ τὸν πρόδιδε! 

Ποιός θὰ ἀρθρώσει λόγο ἐνάντια στὶς ὀλέθριες αὐτὲς ἀντιλήψεις, ποὺ προσβάλλουν τὴν ἱερότητα τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου καὶ ἐνθαρρύνουν τὴν διάνοιξη ἐπικίνδυνων ἀτραπῶν γιὰ τὴν ἐλευθερία μας;

Ἐκεῖνος ποὺ γνωρίζει τὴν θεολογία τῆς Ἐκκλησίας μας περὶ διακρίσεως προσώπου καὶ φύσεως θὰ ἀπαντήσει. Ἐκεῖνος θὰ ἐξηγήσει ὅτι τὰ γονίδια κωδικοποιοῦν πρωτεΐνες καὶ ὄχι ἀρετὲς ἢ πάθη.

Εἶναι πολλὰ τὰ ἐρωτήματα ποὺ τίθενται σήμερα. Ὁ κόσμος ἄλλαξε. Τίποτε δὲν εἶναι ὅπως χθές. Τὰ αὐτονόητα ἔγιναν ζητούμενα. Ὅλα ζητοῦν ἐπαναπροσδιορισμὸ καὶ ἐπανατοποθέτηση.

Ἂς δώσουμε τὴν καλὴ μαρτυρία· ὄχι μὲ κραυγὲς καὶ συνθήματα, ἀλλὰ μὲ λόγο σοβαρὸ καὶ ὑπεύθυνο, ἑδραιωμένο στὶς θεμελιώδεις ἀρχὲς τῆς θεολογίας μας.