Διάκρισις «κτιστοῦ - ἀκτίστου» (Συνέχεια)

 

π. Δημητρίου Ν. Θεοδωροπούλου

Δύο εἶναι οἱ θεωρίες ποὺ ἑρμηνεύουν τὸν κόσμο (κοσμοθεωρίες): Ἡ βιβλικὴ καὶ ἡ εἰδωλολατρική.

Ἐμεῖς ὡς Χριστιανοὶ ἀκολουθοῦμε τὴν βιβλικὴ παράδοση, τὴν παράδοση δηλαδὴ τῆς Βίβλου (Ἁγίας Γραφῆς).

Σύμφωνα μὲ αὐτήν, ὁ κόσμος εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς δημιουργικῆς ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ. Δὲν ὑπάρχει ἀπὸ πάντα, ἔχει ἀρχή. Δημιουργός του εἶναι ὁ Θεὸς ὁ Παντοκράτωρ, ὁ «ποιητὴς οὐρανοῦ καὶ γῆς, ὁρατῶν τε πάντων καὶ ἀοράτων», ὅπως ὁμολογοῦμε στὸ Σύμβολον τῆς Πίστεως.

Ἀντίθετα, στὴν εἰδωλολατρικὴ παράδοση, τὴν παράδοση δηλαδὴ τῶν εἰδωλολατρικῶν λαῶν, ὁ κόσμος ὑπάρχει ἀπὸ πάντα.

Στὴν παράδοση αὐτὴ διακρίνουμε δύο ἀντιλήψεις.

Σύμφωνα μὲ τὴν πρώτη, ὁ κόσμος εἶναι αὐτοδημιούργητος. Αἰσθητὰ καὶ νοητά, ὑλικὰ καὶ πνευματικὰ ὑπάρχουν ἀπὸ μόνα τους. Ἡ ὕλη εἶναι προαιώνιος. Δὲν ὑπάρχει ἀρχή, καὶ κατὰ συνέπεια δὲν ὑπάρχει τέλος. Ἐπικρατεῖ ὁ κύκλος καὶ ὄχι ὁ γραμμικὸς χρόνος, ὅπως λέγαμε καὶ στὸ προηγούμενο ἄρθρο μας. Θεὸς εἶναι ἡ ἴδια ἡ φύση. Φῶς, οὐρανός, ἀστέρια, θάλασσα, γῆ, φυτά, ζῶα μπορεῖ νὰ εἶναι καὶ θεότητες. Γιὰ μᾶς βέβαια εἶναι κτίσματα.

Σύμφωνα μὲ τὴν δεύτερη ἀντίληψη, ὁ κόσμος εἶναι δημιούργημα κάποιου ἢ κάποιων θεῶν. 

Ὅμως αὐτοὶ οἱ θεοὶ δὲν δημιούργησαν ἐκ τοῦ μηδενὸς (ἐκ τοῦ μὴ ὄντος, ὅπως ἐμεῖς λέμε) τὸν κόσμο, ἀλλὰ ἐπεξεργάσθηκαν προϋπάρχουσα ὕλη, ἔθεσαν τάξη στὸ χάος· ὅπως κάνει, γιὰ παράδειγμα, ἕνας γλύπτης ποὺ δίνει μορφὴ καὶ σχῆμα σὲ ἕνα ἀκανόνιστο μάρμαρο.

Ὅπου στὸν ἀρχαῖο κόσμο ὑπάρχει ἡ ἰδέα τῆς δημιουργίας, αὐτὴ νοεῖται ὡς μορφοποίηση μιᾶς ἄμορφης ὑλικῆς πραγματικότητος. Ὁ θεὸς (ἢ οἱ θεοὶ) καὶ ὁ κόσμος εἶναι αὐθύπαρκτοι, συνύπαρκτοι, αἰώνιοι. Ἡ δημιουργία εἶναι στὴν οὐσία διακόσμηση.

Ἄλλωστε ἡ λέξη κόσμος σημαίνει τὴν τάξη, τὴν εὐκοσμία, τὸν στολισμὸ (ἐξ οὗ καὶ κόσμημα).

Μιὰ τέτοια ἰδέα συναντοῦμε στὸν Τίμαιο τοῦ Πλάτωνα. Ἔγραψε τὸ ἔργο αὐτὸ γιὰ νὰ ἀποκρούσει τοὺς φιλοσόφους τῆς ἐποχῆς του, οἱ ὁποῖοι ὑποστήριζαν ὅτι ὁ κόσμος ἔγινε τυχαῖα, ἢ ὅτι θεὸς εἶναι οἱ ἴδιοι οἱ νόμοι τῆς φύσεως, καὶ ἄλλα παρόμοια. Ὁ Πλάτων τὰ ξεχωρίζει αὐτά.

Στὸν Τίμαιο ὁ θεὸς καλεῖται Δημιουργός, Πατήρ, Νοῦς. 

Αὐτὸ ἔκανε πολλοὺς Χριστιανοὺς νὰ παρασυρθοῦν, πιστεύοντας πὼς ἀνάμεσα στὸν Πλάτωνα καὶ τὴν Χριστιανικὴ περὶ δημιουργίας ἀντίληψη ὑπάρχει κάποια συγγένεια.

Ὅμως γιὰ τὸν Πλάτωνα ὁ θεὸς δημιουργεῖ ἀπὸ προϋπάρχουσα ὕλη, τὴν ὁποία μάλιστα πρέπει (εἶναι ἀναγκασμένος) νὰ μορφοποιήσει μὲ βάση κάποιες προϋπάρχουσες ἰδέες, οἱ ὁποῖες καὶ ὑπέρκεινται τοῦ θεοῦ, εἶναι δηλαδὴ ἀνώτερες, πάνω ἀπὸ τὸν θεό.

Γενικῶς στοὺς ἀρχαίους ὑφίστανται δυνάμεις ὑπεράνω τῶν θεῶν· π.χ. ἡ ἀνάγκη (ἐξ οὗ καὶ τὸ γνωστὸ «ἀνάγκᾳ καὶ θεοὶ πείθονται»).

Ὁ Πλάτων πιστεύει ὅτι ὁ ὑλικὸς κόσμος εἶναι κατώτερος τοῦ ἰδεατοῦ, διότι εἶναι φθαρτός. Ὁ ἰδεατός, κατ' αὐτόν, εἶναι ἄφθαρτος, αἰώνιος. Στὴν διαρχικὴ αὐτὴ φιλοσοφία κάθε ὂν ἔχει τὴν ἰδέα του, τὸν λόγο του (τὸν λόγο τῆς ὑπάρξεώς του δηλαδή, ἕνα ἰδεατὸ ἀντίκρισμα), ἀλλιῶς δὲν εἶναι ἀληθινό. Ὁ κόσμος στὴν ἰδεατή του μορφὴ εἶναι αἰώνιος, διότι στηρίζεται σὲ κάτι αἰώνιο, στοὺς λόγους (ἢ ἰδέες) τῶν ὄντων.

Ὁ θεῖος Πλάτων (καθόλου δὲν διστάζω νὰ τὸν ἀποκαλῶ ἔτσι) ἀναζήτησε τὸ αἰώνιο καὶ ἄφθαρτο εἶναι, αὐτὸ ποὺ ἡ κάθε εὐσεβὴς ψυχὴ σ’ αὐτὸν τὸν κόσμο ποθεῖ νὰ γνωρίσει καὶ νὰ ἑνωθεῖ μαζί του. 

Ἂν ζοῦσε μετὰ Χριστόν, θὰ ἦταν σίγουρα ἕνας ἄλλος Ἀθανάσιος, Βασίλειος, Γρηγόριος, Δαμασκηνός, Μάξιμος, Φώτιος, Παλαμᾶς. Ἔζησε ὅμως πρὸ Χριστοῦ καὶ ἦταν ἀδύνατον νὰ γνωρίσει τὴν ἀλήθεια· διότι αὐτὴ δὲν ἀνακαλύπτεται, ἀποκαλύπτεται. 

Ὁ Πλάτων θὰ ζήλευε καὶ τὸν τελευταῖο Χριστιανὸ γιὰ τὴν γνώση ποὺ ἔχει περὶ τῆς ἀληθείας, ἥτις ἐστὶν Ἰησοῦς ὁ Χριστός, ἕνα πρόσωπο δηλαδὴ καὶ ὄχι μία ἔννοια. 

Κατὰ τὴν ἀρχαία λοιπὸν κοσμολογικὴ ἀντίληψη, ὁ δημιουργὸς εἶναι ἕνας διακοσμητής, ὄχι ὁ ποιητής. 

Δημιουργὸς καὶ δημιουργήματα εἶναι τῆς αὐτῆς φύσεως, τῆς αὐτῆς οὐσίας, ὁμοούσιες πραγματικότητες. Αὐτὸ εἶναι κάτι ποὺ κυριαρχεῖ στὴν εἰδωλολατρικὴ κοσμοαντίληψη.

Θὰ ἀναφέρουμε ἕνα παράδειγμα· πρόκειται γιὰ μία ἀπὸ τὶς προσπάθειες ἑρμηνείας τῆς δημιουργίας τοῦ κόσμου μέσῳ τῆς μυθολογίας, κοινὸ γνώρισμα τῶν ἀρχαίων λαῶν.

Τὸ παράδειγμά μας εἶναι ἀπὸ τὸ ἀρχαῖο βαβυλωνιακὸ ἔπος Ἐνούμα Ἐλίς. 

Ὁ θεὸς Μαρδοὺκ μονομαχεῖ μὲ τὴν θεὰ Τιαμάτ, τὴν ὁποία, ἀφοῦ φονεύει, διαμελίζει. Μὲ τὰ μέρη τοῦ σώματός της δημιουργεῖ τὸν οὐρανὸ καὶ τὴν γῆ. Ἀπὸ τὰ μάτια της πηγάζουν ὁ Τίγρης καὶ ὁ Εὐφράτης. Ὁ ἄνθρωπος πλάθεται μὲ πηλὸ καὶ τὸ αἵμα τοῦ νικημένου Κινγκού, τοῦ ἀρχιστρατήγου τῆς Τιαμάτ.

Εἶναι ἐμφανὴς ἡ ὁμοουσιότης θεοῦ καὶ κτίσεως. Δὲν εἶναι ἄλλης οὐσίας ὁ θεὸς καὶ ἄλλης ἡ κτίση.

Αὐτὸς εἶναι ὁ χαρακτὴρ τοῦ συγκεκριμένου κοσμοειδώλου.

Περιττὸν δὲ νὰ ποῦμε ὅτι καὶ ἐδῶ τίθεται τὸ ἀδήριτο ἐρώτημα: Τοὺς θεοὺς ποὺ δημιούργησαν (μορφοποίησαν) τὸν κόσμο, ποιὸς τοὺς δημιούργησε; Ἡ ἀπάντηση εἶναι: ἄλλοι θεοὶ ἀνώτεροι. Καὶ αὐτοὺς τοὺς ἀνώτερους θεοὺς ποιός τοῦ δημιούργησε; Ἄλλοι πιὸ ἀνώτεροι. Καὶ τοὺς πιὸ ἀνώτερους;

Εἶναι λογικὸς μονόδρομος, ὅπως λέγαμε καὶ τὴν προηγούμενη φορά, νὰ ἀπαντήσουμε πὼς κάποιοι ἢ κάποιος θεὸς ὑπάρχει ἀπὸ μόνος του.

Ἐμεῖς λοιπὸν πιστεύουμε ὅτι αὐτὸς εἶναι ὁ ἀληθινὸς Τριαδικὸς Θεός, τὸν ὁποῖον μᾶς ἀπεκάλυψε ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός.

Αὐτὸς εἶναι ὁ Δημιουργὸς τοῦ σύμπαντος κόσμου. Εἶναι ὁ ἄκτιστος Θεός. Κάθε τι ποὺ ὑπάρχει πέραν αὐτοῦ, εἶναι κτιστό, δικό του δημιούργημα, ἄλλη οὐσία.

Γι’ αὐτὴν τὴν διάκριση ἀνάμεσα στὸν Δημιουργὸ καὶ τὴν δημιουργία ὁμιλοῦμε ἐδῶ.

Γιὰ τὴν διάκριση κτιστοῦ - ἀκτίστου.

(Ὁλοκληρώνεται στὸ ἑπόμενο)