Πόσοι καὶ ποιοί εἶναι οἱ ἅγιοι Ἀνάργυροι;

 

π. Δημητρίου Ν. Θεοδωροπούλου

Σήμερα 1 Ἰουλίου 2023, μνήμη τῶν ἁγίων καὶ θαυματουργῶν Ἀναργύρων Κοσμᾶ καὶ Δαμιανοῦ τῶν Ρωμαίων, σκέφτηκα νὰ γράψω αὐτὸ τὸ κείμενο, στὸ ὁποῖο νὰ μποροῦμε νὰ προστρέχουμε κάθε φορὰ ποὺ ξεχνοῦμε:

- Ποιό ἀκριβῶς ζεῦγος ἁγίων Ἀναργύρων γιορτάζει.

- Πόσα καὶ ποιά εἶναι τὰ ζεύγη μὲ τὰ ὀνόματα Κοσμᾶς καὶ Δαμιανός.

- Πόσοι εἶναι συνολικὰ οἱ ἅγιοι Ἀνάργυροι, οἱ ἅγιοι δηλαδὴ ποὺ ἡ Ἐκκλησία τοὺς ἔδωσε αὐτὴν τὴν προσηγορία.

Ἂς ἀρχίσουμε ἀπὸ τὸ τελευταῖο.

Οἱ ἅγιοι Ἀνάργυροι εἶναι συνολικὰ εἴκοσι [20], ὅπως τοὐλάχιστον ἀναφέρουν ἐκεῖνοι ποὺ ἀσχολήθηκαν μὲ τὸ θέμα. 

Κατὰ τὴν τάξιν τοῦ ἑορτολογίου μας (ἀρχίζει ἀπὸ 1ης Σεπτεμβρίου) καταχωρίζονται ὡς ἑξῆς.

Κοσμᾶς καὶ Δαμιανὸς (3ος αἰ.). Ἀπὸ τὴν Ἀραβία. Ἦσαν ἀδελφοί. Μαρτύρησαν στὰ τέλη τοῦ 3ου αἰῶνος (κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ Διοκλητιανοῦ καὶ Μαξιμιανοῦ) στὰ μέρη τῆς Λυκίας, μαζὶ μὲ τοὺς ἄλλους τρεῖς ἀδελφούς τους (βλ. ἀμέσως παρακάτω). Τιμῶνται τὴν 17η Ὀκτωβρίου.

Λεόντιος, Ἄνθιμος καὶ Εὐτρόπιος (3ος αἰ.). Ἀδελφοὶ τῶν ὡς ἄνω Κοσμᾶ καὶ Δαμιανοῦ. Τιμῶνται μετ' ἐκείνων τὴν 17η Ὀκτωβρίου.

Κοσμᾶς καὶ Δαμιανὸς οἱ ἐξ Ἀσίας
Ἑορτάζουν 1 Νοεμβρίου

Κοσμᾶς καὶ Δαμιανὸς (3ος αἰ.). Ἐξ Ἀσίας. Μητέρα τους ἦταν ἡ ἁγία Θεοδότη (ἑορτάζει 2 Ἰανουαρίου). Ἐκοιμήθησαν ἐν εἰρήνῃ. Ἡ μνήμη τους τιμᾶται τὴν 1η Νοεμβρίου. Δημοσιεύματα σὲ ἐπιστημονικὰ ἰατρικὰ περιοδικά, ξένα καὶ ἑλληνικά, ἀποδίδουν στοὺς ἁγίους αὐτοὺς Ἀναργύρους τὴν πρώτη μεταμόσχευση ποδιοῦ.

Κῦρος καὶ Ἰωάννης (3ος αἰ.). Ὁ πρῶτος κατήγετο ἀπὸ τὴν Ἀλεξάνδρεια, ὁ δεύτερος ἀπὸ τὴν Ἔδεσσα τῆς Μεσοπαταμίας. Ὑπῆρξαν συμμοναστές. Μαρτύρησαν δι' ἀποτομῆς τῆς κεφαλῆς τὸ 292 ἐπὶ αὐτοκράτορος Διοκλητιανοῦ. Ἡ μνήμη τους τιμᾶται τὴν 31η Ἰανουαρίου.

Τρύφων (3ος αἰ.). Ἀπὸ τὴν Λάμψακο τῆς Φρυγίας. Μικρὸς ἔβοσκε χῆνες γιὰ νὰ ζήσει. Ἔλαβε παρὰ Θεοῦ χαρίσματα ἰαμάτων. Μαρτύρησε δι' ἀποτομῆς τῆς τιμίας αὐτοῦ κεφαλῆς τὸ 250 ἐπὶ βασιλέως Δεκίου.  Ἡ μνήμη του τιμᾶται τὴν 1η Φεβρουαρίου.

Ἰουλιανὸς (3ος αἰ.). Ἀπὸ τὴν Ἔμεσα τῆς Συρίας. Μαρτύρησε τὸ 284 ἐπὶ βασιλέως Νουμεριανοῦ. Ἡ μνήμη του τιμᾶται τὴν 6η Φεβρουαρίου.

Μώκιος (3ος αἰ.). Ἐκ Ρώμης. Ἱερεὺς καὶ ἰατρός. Μαρτύρησε δι' ἀποτομῆς τῆς τιμίας του κεφαλῆς ἐπὶ Διοκλητιανοῦ τὸ 288. Ἡ μνήμη του τιμᾶται τὴν 11η Μαΐου.

Θαλλέλαιος (3ος αἰ.). Ἀπὸ τὸν Λίβανο τῆς Φοινίκης. Μαρτύρησε δι' ἀποτομῆς τῆς κεφαλῆς τὸ 284 ἐπὶ βασιλέως Νουμεριανοῦ. Στὸν τόπο τοῦ μαρτυρίου του ἐβλάστησε εὐθὺς βοτάνη ποὺ γιάτρευε ὅλες τὶς ἀσθένειες ㅡ ὅπως ἔγινε καὶ στὸν τάφο τοῦ ἀποστόλου Λουκᾶ, ὅπου ἔβρεξε ὁ Θεὸς κολλύρια· διότι κι ἐκεῖνος ἰατρὸς ἦταν. Ἡ μνήμη τοῦ ἁγίου Θαλλελαίου τιμᾶται τὴν 20ὴ Μαΐου.

Σαμψὼν (6ος αἰ.). Ἐκ Ρώμης. Ἱερεὺς στὴν Κωνσταντινούπολη. Θεράπευσε τὸν αὐτοκράτορα Ἰουστινιανό, ὁ ὁποῖος εἰς ἀνταπόδοσιν τοῦ ἔκτισε ξενῶνα γιὰ νὰ περιθάλπει τοὺς πτωχούς· ἐξ οὗ καὶ ἔλαβε ὁ ἅγιος τὴν προσωνυμία «Ξενοδόχος» (Σαμψὼν ὁ Ξενοδόχος). Ἐκοιμήθη ἐν εἰρήνῃ. Ἡ μνήμη του τιμᾶται τὴν 27η Ἰουνίου.

Κοσμᾶς καὶ Δαμιανὸς (3ος αἰ.). Ἐκ Ρώμης. Στὰ χρόνια τῶν αὐταδέλφων βασιλέων Καρίνου καὶ Νουμεριανοῦ (282-285) συκοφαντήθηκαν ἕνεκα φθόνου. Ὅταν συνελήφθησαν καὶ ὁδηγήθηκαν ἐνώπιον τοῦ Καρίνου, ὄχι μόνον δὲν ἀρνήθηκαν τὴν πίστη τους, ἀλλὰ καὶ κατέπεισαν τὸν βασιλέα νὰ ἀρνηθεῖ τὴν δική του ἀσέβεια. Διότι κατὰ τὴν ὥρα τῶν ἀνακρίσεων καὶ τῶν ἀπειλῶν συνέβη νὰ γυρίσει τὸ πρόσωπο τοῦ βασιλέως πρὸς τὸ μέρος τῆς ράχης του καὶ νὰ παραμείνει ἔτσι, ὡσεὶ ἀγκυλωμένο. Οἱ ἅγιοι τότε μὲ τὴν προσευχή τους τὸν θεράπευσαν, καὶ ἐκεῖνος πίστευσε. Ἀργότερα (τὸ 284) ὁ ἴδιος ὁ δάσκαλός τους τοὺς φθόνησε τόσο πολύ, ποὺ μὲ δόλο τοὺς ὁδήγησε στὸ βουνό, δῆθεν γιὰ νὰ συλλέξουν βότανα, καὶ ἐκεῖ τοὺς θανάτωσε μὲ πέτρες. Ἡ μνήμη τους τιμᾶται τὴν 1η Ἰουλίου.

Παντελεήμων (3ος - 4ος αἰ.). Ὁ γνωστός μας μεγαλομάρτυς καὶ ἰαματικὸς Παντελεήμων, μὲ καταγωγὴ ἀπὸ τὴν Νικομήδεια, ὑπῆρξε μέγας ἰατρός. Μαρτύρησε δι' ἀποτομῆς τῆς τιμίας αὐτοῦ κεφαλῆς (ἔτρεξε γάλα ἀντὶ αἵματος) τὸ 305 ἐπὶ Μαξιμιανοῦ. Ἡ μνήμη του τιμᾶται τὴν 27η Ἰουλίου.

Ἑρμόλαος (3ος - 4ος αἰ.). Ἱερεὺς τῆς ἐν Νικομηδείᾳ Ἐκκλησίας. Προσείλκυσε στὴν πίστη, κατήχησε καὶ βάπτισε τὸν ἅγιο Παντελεήμονα. Συνελήφθη γιὰ τὸν λόγο αὐτὸν καὶ ἀπεκεφαλίσθη μία ἡμέρα πρὶν τὸ μαρτύριο τοῦ ἁγίου Παντελεήμονος. Τιμᾶται τὴν 26η Ἰουλίου.

Ἀνίκητος (3ος - 4ος αἰ.). Μαρτύρησε στὴν Νικοδήμεια τὸ 288 ἐπὶ Διοκλητιανοῦ. Ἡ μνήμη του τιμᾶται τὴν 12η Αὐγούστου.

Διομήδης (3ος - 4ος αἰ.). Ἐκ Ταρσοῦ τῆς Κιλικίας. Ἔζησε στὴν Νίκαια τῆς Βιθυνίας. Τὸ 298, ὅταν πῆγαν νὰ τὸν συλλάβουν, μὲ διαταγὴ τοῦ Διοκλητιανοῦ, τὸν βρῆκαν νεκρό· παρ' ὅλα αὐτὰ τοῦ ἔκοψαν τὴν κεφαλή, καὶ γι' αὐτὸ τυφλώθηκαν. Ἡ μνήμη του τιμᾶται τὴν 16η Αὐγούστου.

Φώτιος. Στοὺς παραπάνω θὰ πρέπει νὰ προσθέσουμε καὶ τὸν Φώτιο, ἀνεψιὸ τοῦ Ἀνικήτου, ποὺ μαρτύρησε μαζί του.

Ἐπίσης θὰ πρέπει νὰ ἀναφέρουμε καὶ τὶς τρεῖς ἁγίες γυναῖκες (ὁ Γ. Μηλίτσης κάνει λόγο γιὰ τέσσερις στὸ βιβλίο του «ΑΙ ΑΓΙΑΙ ΤΕΣΣΑΡΕΣ ΑΝΑΡΓΥΡΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ»), ποὺ «δὲν μετῆλθον τὴν θείαν τέχνην τοῦ Ἀσκληπιοῦ ἐπὶ χρηματισμῷ, ἢ "φάτιος ἱμέρῳ" (ἀπὸ πόθο γιὰ τὴν φήμη), δὲν ἐλάτρευσαν τὸν Μαμωνᾶν, οὐδ᾿ ὑπερέβησαν τὸν ὅρκον τοῦ ἐπιστήμονος», ὅπως θὰ ἔλεγε καὶ ὁ Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης. 

Οἱ ἁγίες αὐτὲς προηγήθηκαν τῶν ἄλλων Ἀναργύρων, οἱ περισσότεροι τῶν ὁποίων, ὅπως εἴδαμε, ἔζησαν τὸν 3ο αἰῶνα.  

Ἑρμιόνη (1ος - 2ος αἰ.). Ἰατρὸς καὶ προφῆτις. Μία ἀπὸ τὶς τέσσερις θυγατέρες τοῦ διακόνου Φιλίπου, ἀπὸ τὴν Καισάρεια τῆς Παλαιστίνης. Ἵδρυσε στὴν Ἔφεσο μὲ τὴν ἀδελφή της Εὐτυχίδα τὸ πρῶτο πανδοχεῖο - νοσοκομεῖο. Ὑπεβλήθη σὲ μαρτύρια, ἐκοιμήθη ὀλίγον πρὸ τοῦ ἀποκεφαλισμοῦ της τὸ 117. Τιμᾶται στὶς 4 Σεπτεμβρίου.

Ζηναῒς καὶ Φιλονίλλα (1ος αἰ.). Ἦταν ἀδελφές. Κατάγονταν ἀπὸ τὴν Ταρσὸ τῆς Κιλικίας, τὴν πατρίδα τοῦ ἀπ. Παύλου. Οἱ Συναξαριστὲς ἀναφέρουν ὅτι ἦταν συγγενεῖς του. Ἦλθαν στὴν Δημητριάδα τῆς Μαγνησίας (νῦν Βόλος), μετέτρεψαν σπήλαιο τοῦ Πηλίου σὲ νοσοκομεῖο, ἔζησαν ἐκεῖ ἀσκητικῶς, παρέχοντας ἰατρικὲς ὑπηρεσίες καὶ κηρύσσοντας τὸν Χριστό. Μία παράδοση τὶς θέλει νὰ συνεχίζουν τὸ ἔργο τους στὴν Πάφο τῆς Κύπρου, ὅπου καὶ ἐκοιμήθησαν ἐν εἰρήνῃ. Ἡ μνήμη τους τιμᾶται τὴν 11η Ὀκτωβρίου.

Ἀπὸ τοὺς παραπάνω 24 ἁγίους κάποιους ἀναφέραμε κατὰ ζεύγη καὶ κάποιους μεμονωμένα, διότι συνήθως ἔτσι ἀπαντοῦν στὰ ἑορτολόγια.

Ἐν τούτοις, κάποιοι ἀπὸ τοὺς μεμονωμένους ἀπαντοῦν καὶ σὲ συζυγίες (ζεύγη).

Συνήθως ἀναφέρονται οἱ παρακάτω ἓξ συζυγίες (ζεύγη) ἁγίων Ἀναργύρων:

Κοσμᾶ καὶ Δαμιανοῦ.

Κύρου καὶ Ἰωάννου.

Παντελεήμονος καὶ Ἑρμολάου.

Σαμψὼν καὶ Διομήδους.

Μωκίου καὶ Ἀνικήτου.

Θαλλελαίου καὶ Τρύφωνος.

Τὰ ζεύγη μὲ τὸ ὄνομα Κοσμᾶς καὶ Δαμιανὸς εἶναι τρία, ὅπως εἴδαμε. Πρόκειται γιὰ τρία ζεύγη αὐταδέλφων (ὁμοθαλῶν ἀδελφῶν). Ἐπειδὴ φέρουν τὸ ἴδιο ὄνομα, καλὸν εἶναι οἱ ἁγιογράφοι νὰ ἀναφέρουν στὶς εἰκόνες τὸν τόπο καταγωγῆς τους καὶ νὰ τοὺς ἱστοροῦν διαφορετικοὺς κατὰ τὸν χαρακτῆρα τοῦ προσώπου, μὲ τὶς ἐθνικές τους ἐνδυμασίες ἴσως καὶ ἄλλα στοιχεῖα, ὥστε νὰ διακρίνονται μεταξύ τους.

Ὀνομάσθηκαν Ἀνάργυροι, διότι δὲν ἐλάμβαναν «ἄργυρον» (ἀργύρια δηλαδὴ) γιὰ τὶς ἰατρικὲς ὑπηρεσίες ποὺ προσέφεραν. Ἦσαν ἄμισθοι ἰατροί. Τὸ μόνο ποὺ ζητοῦσαν καὶ ἐπεδίωκαν ἦταν ἡ προσέλευση τῶν ἀνθρώπων στὴν ἀληθινὴ πίστη. Μὲ τὰ θαύματά τους διαφήμιζαν τὴν δύναμη τοῦ Κυρίου καὶ τῆς πίστεως σ' αὐτόν. Ἦταν, μὲ ἄλλα λόγια, ἀπόστολοι.

Ὄχι ὅμως πὼς γιάτρευαν μόνο μὲ τὶς προσευχές. Ἴσως κάποιοι αὐτὸ νὰ νομίζουν. Ἀλλὰ εἶναι λάθος, καὶ μάλιστα ἐπικίνδυνο. Οἱ ἅγιοι Ἀνάργυροι γιάτρευαν μὲ τὴν ἐπιστήμη τους, μὲ τὶς ἰατρικές τους γνώσεις. Ὅταν αὐτὲς δὲν ἀρκοῦσαν, ὅταν ὡς γιατροὶ «σήκωναν τὰ χέρια ψηλά», ὅπως λέμε, τότε ἐπικαλοῦνταν τὴν βοήθεια τοῦ Θεοῦ ㅡ ὄχι πὼς καὶ στὶς ἄλλες περιπτώσεις δὲν τὴν ἐπικαλοῦνταν· ἁπλῶς τότε ἐκεῖ ἀποκλειστικὰ στήριζαν τὶς ἐλπίδες τους.

Ἔτσι θὰ πρέπει κι ἐμεῖς νὰ κάνουμε. Νὰ μὴ ξεχωρίζουμε τὰ ὑλικὰ ἀπὸ τὰ πνευματικά. Διότι τοῦ Θεοῦ εἶναι καὶ τὰ μὲν καὶ τὰ δέ, καὶ τὸ πνεῦμα καὶ ἡ ὕλη. 

Πάντα βέβαια ξεκινοῦμε ἀπὸ τὸν Θεὸ («ἀπὸ Θεοῦ ἄρξασθε»). Ὅμως ὁ Θεὸς δὲν θέλει πάντα νὰ ἐνεργεῖ ἀπ' εὐθείας. 

Π.χ. μᾶς πονάει τὸ κεφάλι; Ἂς σταυρωθοῦμε μὲ τὸ λαδάκι πρῶτα, ἂς σταυρώσουμε τὸ κεφάλι μὲ τὸ χέρι μας (ὅπως κάνουμε τὸν σταυρό μας), ἂς κάνουμε τὴν προσευχή μας, ἂς ζητήσουμε ἀπὸ τὸν Κύριο νὰ μᾶς ἀπαλλάξει ἀπὸ τὸν πονοκέφαλο. 

Ἂν ὅμως δὲν περάσει μὲ τὴν προσευχή, ἂς πάρουμε καὶ ἕνα παυσίπονο. Γι' αὐτὸ ὑπάρχουν. Ὁ Θεὸς τὰ ἔδωσε καὶ αὐτά. Καὶ ἡ προσευχὴ εἶναι τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ καὶ τὰ φάρμακα καὶ ἡ ἐπιστήμη. Δικά του δῶρα εἶναι ὅλα. 

Εἴτε μᾶς περάσει ὁ πονοκέφαλος μὲ τὴν προσευχὴ εἴτε μὲ τὸ χάπι, ἂς δοξάσουμε τὸν Θεό, χωρὶς καμμία διάκριση. Τὴν ἴδια εὐγνωμοσύνη ἂς ἀναπέμψουμε καὶ γιὰ τὸ ἕνα καὶ γιὰ τὸ ἄλλο. Ὁ Θεὸς εἶναι ἀπὸ πίσω, αὐτὸς ὁ δωτήρ.

Ἂν δὲν μᾶς περάσει, ἂς τρέξουμε στὸν γιατρό.

Ἂν ὁ Κύριος θέλει νὰ ἀφήσει ἕνα σκόλοπα στὴν σάρκα μας νὰ μᾶς τυραννάει, καὶ δὲν τὸν παίρνει, ἂς εἶναι εὐλογημένο τὸ ὄνομά του πάλι νὰ λέμε. Ξέρει ἐκεῖνος. Γιὰ καλὸ εἶναι.

Εἶναι πολὺ ἄσχημο νὰ βλέπει κανεὶς χριστιανοὺς νὰ ἀρνοῦνται τὰ δῶρα ποὺ μᾶς δίνει ὁ Θεὸς μέσῳ τῆς ἐπιστήμης. Πολλοὶ ἀρνοῦνται, ἂς ποῦμε τὰ ψυχοφάρμακα (θὰ μιλήσουμε πιὸ ἀναλυτικὰ ἄλλη φορὰ γι' αὐτό).

Εἶναι αἵρεση.

Ὅποιος πιστεύει ὅτι δὲν χρειάζονται τὰ φάρμακα, εἶναι «Μονοφυσίτης». Αὐτὸς ὁ χαρακτηρισμὸς τοῦ ταιριάζει ㅡ ἔχει μονοφυσιτικὲς ἀντιλήψεις.

Καὶ τὸ ἀντίστροφο βέβαια. Ὅποιος πιστεύει ὅτι μόνο μὲ τὰ φάρμακα καὶ τὴν ἰατρικὴ μπορεῖ ὅλα νὰ τὰ λύσει, ἀκολουθεῖ τὴν αἵρεση τοῦ Νεστοριανισμοῦ ㅡ ἔχει νεστοριανικὲς ἀντιλήψεις.

Οἱ ἅγιοι Ἀνάργυροι, ὡς γνήσιοι καὶ ἀληθινοὶ Χριστιανοί, δὲν ἀκολουθοῦσαν τέτοιες ἀντιλήψεις. Δὲν χώριζαν τὸν Χριστὸ ἀπὸ τὴν ἐπιστήμη. Ἂν θέλουμε νὰ καταλάβουμε πῶς σκέπτονταν καὶ ἐνεργοῦσαν, ἂς φέρουμε γιὰ λίγο στὸν νοῦ μας ἕναν σύγχρονο ἅγιο ἰατρό, τὸν Ἀρχιεπίσκοπο Συμφερουπόλεως καὶ Κριμαίας Λουκᾶ. Δὲν διαχώριζε σχιζοφρενικὰ πίστη καὶ ἐπιστήμη. 

Ὁ Πλάτων ἔλεγε ὅτι χωρὶς ἀρετὴ ἡ ἐπιστήμη εἶναι πανουργία καὶ ὄχι σοφία. Ἐμεῖς στὴν θέση τῆς ἀφηρημένης ἀρετῆς θέτουμε τὸν Χριστὸ βέβαια καὶ τὸ ἦθος τῆς Ἐκκλησίας μας. Γιὰ μᾶς ἐπιστήμη χωρὶς Χριστὸ εἶναι πανουργία. Ὅμως καὶ Χριστὸς χωρὶς ἐπιστήμη εἶναι μία ἀφηρημένη καὶ ἐξωπραγματικὴ κατασκευή. Ἡ ἐπιστήμη εἶναι θεῖο δῶρο. Ἂν κάποιοι τὴν χρησιμοποιοῦν γιὰ κακοὺς σκοπούς, εἶναι ἄλλο θέμα. Μὴ τὰ συγχέουμε.

Αὐτὸ λοιπὸν ἦταν τὸ ἦθος τῶν Ἁγίων Ἀναργύρων. Ἔτσι πολιτεύθηκαν. Καὶ τὸ πλήρωσαν οἱ περισσότεροι μὲ τὴν ἴδια τους τὴν ζωή, ὅπως εἴδαμε. Προκάλεσαν τὸν φθόνο καὶ τὴν ἄδικη ὀργή, κυρίως τῶν συναδέλφων τους, κατὰ τὸ γεγραμμένον «ἐμίσησάν με δωρεάν». Χωρὶς νὰ εἶναι αὐτὴ ἡ ἐπιδίωξή τους, εἶχαν ἀποκτήσει φήμη. Ἀναπόφευκτο. Ἦταν ὅμως καὶ κάτι ἄλλο, πολὺ σημαντικό: Δὲν ζητοῦσαν «φακελάκια».

Χαλοῦσαν τὴν πιάτσα!

* Εὐχαριστῶ τὸν Ἀθανάσιο ποὺ ἔστειλε τὴν ὄμορφη εἰκόνα τῶν εἴκοσι Ἀναργύρων.