Τὸ ἀφύσικο εἶναι καὶ ἀνήθικο, διδάσκουν οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες
π. Δημητρίου Ν. Θεοδωροπούλου
Οἱ ἀρχαῖοι πρόγονοί μας χρησιμοποιοῦσαν τὴν θαυμάσια λέξη κ ό σ μ ο ς γιὰ νὰ ἐκφράσουν, σὺν τοῖς ἄλλοις, τὴν συμπαντικὴ ἁρμονία καὶ τὴν ἀδιαίρετη ἑνότητα φυσικῆς καὶ ἠθικῆς τάξεως.
Ἐσωτερικὸς καὶ ἐξωτερικὸς κόσμος γι’ αὐτούς, αἰσθητὰ καὶ νοητά, οὐράνια καὶ ἐπίγεια, θεῖα καὶ ἀνθρώπινα ἀποτελοῦν μίαν ἀδιάσπαστη ἑνότητα. Ἡ ἀνθρωπολογία εἶναι συνυφασμένη μὲ τὴν κοσμολογία. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἕνα κομμάτι τοῦ σύμπαντος κόσμου. Δὲν μπορεῖ νὰ ἀντιμετωπίζεται ὡς κάτι αὐτόνομο — τίποτε δὲν μπορεῖ νὰ ἀντιμετωπίζεται ἀποσπασματικὰ καὶ αὐτόνομα.
Αὐτὸς εἶναι ὁ λόγος γιὰ τὸν ὁποῖον οἱ ἀρχαῖοι χρησιμοποιοῦσαν μὲ ἄνεση γιὰ τὰ φυσικὰ φαινόμενα ὅρους ἠθικῆς τάξεως (ἀδικία, ὕβρις, πλεονεξία καὶ ἄλλους)· ἀλλὰ καὶ τἀνάπαλιν, ὅρους τῆς φυσικῆς τάξεως γιὰ τὰ ἠθικὰ φαινόμενα.
Αὐτὸ δὲν εἶναι ἄγνωστο καὶ στὴν χριστιανικὴ γραμματεία. Ὁ ἴδιος ὁ Κύριος στὴν παραβολὴ τοῦ σπορέως ὀνομάζει «γῆν ἀγαθὴν» τὴν καλοπροαίρετη καρδιὰ ποὺ δέχεται μέσα της τὸν λόγο τοῦ Θεοῦ καὶ «καρποφορεῖ ἐν ὑπομονῇ» (Λουκ. η΄ 8. 15. Πρβλ. Ματθ. ιγ΄ 8. 23. Μάρκ. 8. 20).
Ἡ Ἐκκλησία ἐπίσης εὔχεται «ὑπὲρ εὐκρασίας ἀέρων»· γιὰ μία ἰσόρροπη δηλαδὴ κατάσταση τῶν φυσικῶν στοιχείων. Σ’ αὐτὸ οἱ ἀρχαῖοι ἀναγνώριζαν μίαν ἀξία πρωταρχικῆς σημασίας. Ἀναζητοῦσαν παντοῦ τὴν εὐκρασία, δηλαδὴ τὴν καλὴ κράση, τὴν ἰσόρροπη ἀνάμειξη.
Ὁ σοφὸς Κροτωνιάτης ἰατρὸς Ἀλκμαίων (5ος π.Χ. αἰ.) ἔλεγε ὅτι ἐκεῖνο ποὺ συνέχει τὴν ὑγεία εἶναι ἡ ἰσονομία, τουτέστιν ἡ ἰσομοιρία τῶν δυνάμεων «ὑγροῦ - ξηροῦ, ψυχροῦ - θερμοῦ, πικροῦ - γλυκέος» καὶ τῶν λοιπῶν μέσα στὸ σῶμα. Ἀντίθετα, ἡ μοναρχία, τουτέστιν ἡ ἐπικράτηση τῆς μιᾶς δυνάμεως ἐπὶ τῆς ἄλλης ἢ τῶν ἄλλων καὶ ἡ ὑπέρβαση τοῦ μέτρου ποιεῖ τὴν νόσον. Ἡ μοναρχία εἶναι φθοροποιός. Φθείρει καὶ τὴν δύναμη ποὺ κρατεῖται καὶ ἐκείνην ποὺ κρατεῖ. Φθείρει τὸ σῶμα. Ἡ ὑπερβολὴ ἐπιφέρει τὴν ἀσθένεια. Θεραπεία εἶναι ἡ ἀποκατάσταση τῆς ἁρμονίας. Ὑγεία εἶναι ἡ σύμμετρος «κρᾶσις τῶν ποιοτήτων».
Ἡ διδασκαλία αὐτὴ ἐπηρέασε ὄχι μόνον τὸν Ἱπποκράτη, ὁ ὁποῖος γράφει τὰ ἴδια στὸ ἔργο του Περὶ φύσιος ἀνθρώπου, ἀλλὰ καὶ ὅλους τοὺς μετέπειτα ἰατρούς, μᾶλλον ὁλόκληρη τὴν ἀρχαία φιλοσοφικὴ σκέψη.
Στὸ Συμπόσιον τοῦ Πλάτωνος (187e) τὴν «ἁρμονίαν» καὶ τὴν «σώφρονα κρᾶσιν» (φρόνιμη σύγκραση) ποιεῖ ὁ καλὸς («οὐράνιος») Ἔρως. Ὁ ἄλλος («πάνδημος») Ἔρως ἐπιφέρει τὴν ἀκρασίαν. Εἶναι γνωστὸ ὅτι ὁ Πλάτων στὸ Συμπόσιόν του πραγματεύεται τὸ περὶ ἔρωτος ζήτημα.
Στὸ παραπάνω χωρίο ὁ οὐράνιος Ἔρως ἐναρμονίζοντας τὰ στοιχεῖα τῆς θερμότητος, τοῦ ψύχους, τῆς ξηρασίας καὶ τῆς ὑγρασίας ἐπιφέρει τὴν «εὐετηρίαν» (καλὴ σοδειὰ) καὶ τὴν «ὑγίειαν» στοὺς ἀνθρώπους, στὰ ζῶα καὶ στὰ φυτά.
Ὅταν ὅμως «ὁ μετὰ τῆς ὕβρεως Ἔρως ἐγκρατέστερος περὶ τὰς τοῦ ἑνιαυτοῦ ὥρας γένηται, διέφθειρέν τε πολλὰ καὶ ἠδίκησεν»· ὅταν δηλαδὴ ὁ ἄλλος Ἔρως, ὁ «πάνδημος», ἐκεῖνος ποὺ συνοδεύεται ἀπὸ τὴν ὕβριν, ὑπερισχύσει εἰς ὅ,τι ἔχει σχέση μὲ τὶς ἐποχὲς τοῦ ἔτους, ἐπιφέρει καταστροφὲς πολλὲς καὶ ζημίες μεγάλες. Ὁ μετὰ τῆς ὕβρεως Ἔρως διασπᾶ τὴν ἁρμονία τῶν στοιχείων.
Ἀπὸ τέτοιες ἀφορμές, λέει ὁ ἰατρὸς Ἐρυξίμαχος, ποὺ στὸ σημεῖο ἐκεῖνο τοῦ Συμποσίου ἔχει τὸν λόγο, προκαλοῦνται συνήθως καὶ οἱ πανδημίες καὶ ἄλλα πολλὰ νοσήματα, τὰ ὁποῖα δὲν εἶναι φυσιολογικά, ἀλλὰ ἀλλότρια τῆς φύσεως καὶ τῶν ζώων καὶ τῶν φυτῶν.
Θυμηθεῖτε· δὲν ἦταν λίγοι ἐκεῖνοι ποὺ συνέδεσαν τὴν πρόσφατη πανδημία μὲ τὴν κλιματικὴ ἀλλαγή, δηλαδὴ τὴν δυσαρμονία ποὺ ἐμεῖς προκαλέσαμε στὸ φυσικό μας περιβάλλον. Αὐτὰ οἱ ἀρχαῖοι τὰ εἶχαν ἐννοήσει ἀπὸ τότε.
Ἐμεῖς προσθέτουμε καὶ τοὺς «πνευματικοὺς νόμους», γιὰ τοὺς ὁποίους συχνὰ πυκνὰ ἔκανε λόγο ὁ σύγχρονός μας ἅγιος Παΐσιος ὁ Ἁγιορείτης. Δὲν λειτουργοῦν βέβαια ἀντανακλαστικῶς, ὅπως οἱ φυσικοί, διότι κάθε τι τὸ πνευματικὸ ἔχει τὴν ἀναφορά του σὲ πρόσωπα καὶ ὄχι σὲ ἀντικείμενα· ὅμως ὑπάρχουν καὶ ἰσχύουν.
Ἂς μὴν διασποῦμε λοιπὸν τὴν σύνολη πραγματικότητα. Ὅλα εἶναι συγκοινωνοῦντα δοχεῖα, αἰσθητὰ καὶ νοητά, ὑλικὰ καὶ πνευματικά.
Ἡ σχιζοφρενικὴ διάσπαση τῶν πεδίων τοῦ ὑπαρκτοῦ ἀποτελεῖ φαινόμενο τῶν τελευταίων αἰώνων. Οἱ ἀρχαῖοι δὲν διασποῦσαν. Ἀναζητοῦσαν τὴν ἑνότητα παντοῦ. Γι’ αὐτὸ ἄνετα μποροῦσαν νὰ μεταφέρουν τὰ τῶν φυσικῶν φαινομένων στὴν πολιτική, ὅπως εἴδαμε, στὴν ἰατρική, στὴν μουσική, στὸν ψυχικὸ κόσμο, στὸν νοητό, στὴν κοινωνικὴ πραγματικότητα, στὴν ἠθικὴ σφαῖρα.
Ὅ,τι στὴν φυσική του διάσταση εἶναι καλό, καλὸ εἶναι καὶ στὶς ἄλλες του διαστάσεις. Ὅ,τι ἡ φυσικὴ τάξη δὲν ἀναγνωρίζει ὡς σύμμορφο πρὸς αὐτήν, ἀνάρμοστο εἶναι σὲ κάθε του διάσταση, ἀταίριαστο ἀπ’ ὅποια πλευρὰ κι ἂν τὸ δεῖς.
Τὸ φυσικὸ («κατὰ φύσιν») μπορεῖ νὰ εἶναι ἠθικό, μπορεῖ καὶ ἀνήθικο.
Τὸ ἀφύσικο («παρὰ φύσιν») εἶναι πάντα καὶ ἀνήθικο.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου
Τὰ ἄρθρα δὲν εἶναι πραγματεῖες, ὥστε νὰ ἐξαντλοῦν ἕνα θέμα. Περισσότερο προβληματισμοὺς εἰσάγουν καὶ ἀφορμὲς γιὰ σκέψη καὶ διάλογο. Γι' αὐτὸ καὶ τὰ καλοπροαίρετα σχόλια εἶναι εὐπρόσδεκτα ἐδῶ, μᾶλλον δὲ καὶ ἐπιθυμητά. Εὐπρόσδεκτες ἐπίσης εἶναι καὶ οἱ ἐρωτήσεις. Ὁ δὲ διάλογος ἐνθαρρύνεται ὅλως ἰδιαιτέρως .