Ποιοί οἱ πραγματικὰ μορφωμένοι;

 π. Δημητρίου Ν. Θεοδωροπούλου

Διάγραμμα ὁμιλίας

Χρόνια πολλὰ γιὰ τὴν γιορτὴ τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν.

Οἱ δυσκολίες σήμερα στὸν χῶρο τῆς Παιδείας.

Μία μορφὴ μπούλιγκ γιὰ τὴν ὁποία δὲν γίνεται λόγος.

Ὅλα προέρχονται ἀπὸ τὸ ὅτι δώσαμε βάρος μόνον στὴν «ἐξωτερικὴ» γνώση.

Χρειαζόμαστε καὶ τὴν ἐσωτερικὴ μόρφωση. Αὐτὴ κάνει πραγματικὰ μορφωμένον ἕναν ἄνθρωπο. Μετὰ ἔρχονται τὰ γράμματα. Γι’ αὐτὸ μπορεῖ νὰ εἶναι μορφωμένος ἕνας ἀγράμματος, καὶ ἄξεστος ἕνας ἐγγράμματος.

Ὁ Ἐλύτης μιλοῦσε γιὰ «ξιπασμένη γνώση».

Ἡ Παιδεία θὰ πρέπει νὰ στοχεύει ὄχι μόνον στὴν διάνοια τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλὰ καὶ στὴν ψυχή του. Ἔχουμε ἀνάγκη τὶς τυπικὲς γνώσεις, ἔχουμε ὅμως ἀνάγκη καὶ τὴν ἐσωτερικὴ καλλιέργεια.

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος ἔλεγε: «Παίδευσιν τῶν παρ’ ἡμῖν ἀγαθῶν εἶναι τὸ πρῶτον, οὐ ταύτην μόνον τὴν εὐγενεστέραν καὶ ἡμετέραν, ἀλλὰ καὶ τὴν ἔξωθεν» (Ἐπιτάφιος εἰς τὸν Μ. Βασίλειον).

«Ἔξωθεν» εἶναι αὐτοὶ ποὺ συναντοῦμε σὲ συγγράμματα καὶ μὲ τὸν ὅρο «θύραθεν» (ἀπ’ ἔξω). Εἶναι ἡ ἀρχαία γραμματεία, ἡ λεγόμενη κλασικἠ (ἑλληνικὴ κυρίως, ἀλλ’ ὄχι μόνον)· γενικώτερα ἡ κοσμικὴ παιδεία, κατ’ ἀντιδιαστολὴν πρὸς τὴν ἐκκλησιαστική. 

Ὁ Γρηγόριος θεωρεῖ ὡς ἀγαθὰ καὶ τὰ «ἔσωθεν» καὶ τὰ «ἔξωθεν».

Τὸ ἴδιο καὶ ὁ φίλος του Βασίλειος, ὁ ὁποῖος ἔγραψε τὸ «Πρὸς τοὺς νέους, ὅπως ἂν ἐξ ἑλληνικῶν ὠφελοῖντο λόγων». Ὁ ἴδιος λέει: «Ὁμοίωσις, οὐκ ἄνευ γνώσεως· ἡ δὲ γνῶσις, οὐκ ἐκτὸς διδαγμάτων». «Ἐπειδὴ δυσθήρατος ἡ ἀλήθεια, πανταχόθεν ἡμῖν ἐξιχνευτέα» (Περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος).

Ἡ ἐπιστήμη, γιὰ παράδειγμα, εἶναι καὶ αὐτὴ φανέρωση τῆς σοφίας καὶ τῆς ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ στὸν κόσμο.

Ἀρκεῖ νὰ μὴν ἀπολυτοποιεῖται ἢ ἐκλαμβάνεται ὡς αὐτόνομο μέγεθος. Διότι τότε ἐκπίπτει καὶ ἡ ἴδια ὡς ἀξία. 

Ὅταν συμβαίνει αὐτό, οἱ Πατέρες στρέφονται ἐναντίον τῆς θύραθεν γνώσεως. Γι’ αὐτὸ βλέπουμε ὅτι μία τὴν ἐπαινοῦν, μία τὴν χαρακτηρίζουν «ἰοβόλον ὄφιν», «μέλι κωνείῳ παραμιχθὲν» κ.ἄ.

Καὶ σήμερα: ἄλλο ἀκαδημαϊκὴ θεολογία (ἱερὰ ἐπιστήμη), ἄλλο ἡ ἐμπειρία τῆς θεολογίας ὡς χαρίσματος. Καὶ τὰ δύο ὅμως μποροῦν νὰ συνυπάρχουν, νὰ συντροφεύει τὸ ἕνα τὸ ἄλλο.

Τὸ ἴδιο καὶ ἡ «ἔσωθεν» μὲ τὴν «ἔξωθεν γνώση». Μποροῦν νὰ συνυπάρχουν.

Γιὰ τὴν «ἔσωθεν» πάντως χρειάζεται τὸ παράδειγμα. Δὲν ἀρκεῖ ἡ ἁπλῆ μετάδοση γνώσεων.

Αὐτὸ δὲν μπορεῖ νὰ τὸ κάνει τὸ κομπιούτερ.

Ἡ τεχνητὴ νοημοσύνη δὲν θὰ μπορέσει ποτὲ νὰ διδάξει ἦθος.

Γιὰ τὸν ἱερὸ Χρυσόστομο δὲν ὑπάρχει μεγαλύτερη τέχνη ἀπὸ τὴν διαπαιδαγώγηση τῶν παιδιῶν: «Τῆς τέχνης ταύτης οὐκ ἔστι μείζων. Τί γὰρ ἴσον τοῦ ῥυθμίσαι ψυχὴν καὶ διαπλάσαι νέου διάνοιαν;»

Λίγα λόγια γιὰ τὸ πῶς πρέπει νὰ μιλᾶμε καὶ νὰ φερόμαστε στοὺς ἐφήβους.