Πλάση και ανάπλαση (Κ. Νούσης)

Κωνσταντίνου Νούση, καθηγητοῦ φιλολόγου - θεολόγου

Στα βυζαντινά κάλαντα, στενά συνδεδεμένα με τη βυζαντινή εκκλησιαστική υμνογραφία, ακούμε το εκπληκτικό “ήρθες τον Αδάμ αναπλάσασθαι”. Ο Θεός στη Γένεση εμφανίζεται πλαστουργός του ανθρωπίνου σώματος – φύσεως, στην οποία μεταγγίζει την πνοή Του, το Άγιο Πνεύμα. Το να δούμε στο εμφύσημα τη δημιουργία της αθάνατης λογικής ψυχής μας, και πάλι δεν θα λέγαμε ότι αμαρτάνουμε ερμηνευτικά. Η εικόνα είναι φοβερή και εύστοχη. Ο χοϊκός άνθρωπος συνιστά πλαστούργημα ιδιαίτερο των Χεριών του δημιουργού. Χέρι του δημιουργού Πατρός ο Υιός και δάκτυλος αυτού το Πνεύμα το Άγιο.

Πραγματικά, τι άλλο είναι ο άνθρωπος παρά πηλός, ένα ανώτερο θηλαστικό, το οποίο ο Κύριος προίκισε με την αθάνατη λογική ψυχή, η οποία το μεταβάλλει αυτομάτως σε συγγενή των ασωμάτων αγγελικών δυνάμεων; Ζώα είμαστε επομένως, όπως και τα λοιπά ανώτερα έμβια όντα. Με τη βασική διαφορά ότι είμαστε “ζώα θεούμενα”, επιδεκτικά θεώσεως και θεοπτίας, πράγμα που στερούνται οι υπόλοιποι βιολογικοί οργανισμοί του πλανήτη, όσο υψηλά και αν ίστανται στην ιεράρχηση της βιολογίας και των λοιπών σχετικών επιστημών.

Ο άνθρωπος το δώρο αυτό της κατ’ εικόνα Θεού δημιουργίας του το απώλεσε στον πρώτο Παράδεισο εξαιτίας του προπάτορα Αδάμ, ο οποίος μας μετέδωσε κληρονομικά τη ροπή προς κάθε αμαρτία και τον συνακόλουθο σωματικό και πνευματικό θάνατο. Έτσι, ήρθαμε στην ίδια μοίρα της πλάσης με τα υπόλοιπα ζώα. Ζούμε δηλαδή κυρίως βάσει των ενστικτωδών μας παρορμήσεων και αναγκών και καταλήγουμε φθειρόμενοι μέρα με τη μέρα στο χώμα, από το οποίο και λάβαμε τα συστατικά της σωματικής μας οντότητας.

Ο Δημιουργός μας όμως ήρθε να μας αναδημιουργήσει και να αποκαταστήσει την οντολογική βλάβη που προκάλεσαν οι πρωτόπλαστοι προπάτορές μας, το αρχικό ζευγάρι του Αδάμ και της Εύας. Και εφόσον πλαστήκαμε από χώμα και είμαστε χώμα – και γίναμε περισσότερο και σχεδόν αποκλειστικά χώμα μετά την πτώση των Πρωτοπλάστων – θα έπρεπε να αναπλασθούμε, να ανακαινιστούμε, να αναδημιουργηθούμε. Και τον ρόλο αυτόν ανέλαβε πάλι ο αυτουργός της πρώτης δημιουργίας μας, ήτοι το δεύτερο πρόσωπο της Τριάδος.

Ήρθε επομένως και ανέπλασε τη φύση μας, γενόμενος ο ίδιος, μέσα από τη δική του ανθρώπινη φύση, το φύραμα της ανάπλασης της σύνολης ανθρωπότητας. Δεν έφτιαξε νέα ανθρώπινη φύση, αλλά προσέλαβε την ήδη υπάρχουσα – εκ της Θεοτόκου – καθαρή όμως και χωρίς προσμείξεις αμαρτωλών ροπών και παθών. Αυτό το μυστήριο ολοκληρώθηκε με την κάθαρση της Θεοτόκου (από το προπατορικό μονάχα αμάρτημα, διότι προσωπικό δικό της δεν διέπραξε ουδέποτε) από το Άγιο Πνεύμα τη στιγμή της σύλληψης εν αυτή του Θεού Λόγου ως πλήρους ανθρώπου – ήτοι με σώμα εμψυχωμένο με ψυχή λογική και νοερά. Η ανάπλασις του ανθρώπου επετεύχθη λοιπόν άμα τη συλλήψει του Λόγου στην παρθενική κοιλία της Παναγίας Μητρός Του και ολοκληρώθηκε με τη γέννησή του και το όλο σχέδιο της θείας οικονομίας, το οποίο επληρώθη τη μέρα της Ανάληψης της ανθρώπινης φύσης στα δεξιά του Θεού Πατρός.

H εικόνα είναι ανεπανάληπτη. Ο Χριστός αναπλάθει το χώμα μας μέσα στον ίδιο τον εαυτό του και μας το προσφέρει για την προσωπική ανάπλαση εκάστου μέσα από το φοβερό μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Έτσι ανακατεύεται, τρόπον τινά, και αναπλάθεται με τη σωματοψυχή μας η θεία και ανθρώπινη φύση Του, μέσα από τη βρώση και την πόση της Σάρκας και του Αίματός του. Όλα τόσο σωματικά, αλλά και τόσο πνευματικά και θεϊκά συνάμα. Ο θείος πηλός του σαρκωθέντος Κυρίου μας γίνεται η μαγιά της ανάπλασης αφενός σύνολης της ανθρώπινης φύσης κατά την κοινή ανάσταση των νεκρών και αφετέρου της εκάστου υπόστασης μέσα από τη δυνατότητα που δίνεται για την εκούσια θεοκοινωνία μας με την Αγία Τριάδα εν Χριστώ μέσα στην Εκκλησία. Και το θαύμα αυτό αρχίζει να συντελείται ορατά από εδώ – βλέπε βίους Αγίων – και να ολοκληρώνεται για όλους τους σεσωσμένους στη Βασιλεία του Θεού, μετά τη Δευτέρα Παρουσία και την Τελική Κρίση των λογικών όντων.

Σε όλα αυτά τα θεολογικά υπερφυή βλέπουμε να αναμιγνύεται και η φυσιολογία του ανθρώπινου σώματος και της κτιστής ψυχής μας. Αυτό χορηγεί έναν τεράστιο ρεαλισμό στο μυστήριο της ανθρώπινης σωτηρίας μέσα στην παράδοση της ορθόδοξης χριστιανικής ερμηνευτικής και αποκάλυψης. Από το χώμα ανεβαίνουμε στο πνεύμα, από τη γη και τον επίγειο παράδεισο μεταβήκαμε στον ουρανό και στην επουράνια βασιλεία, την άφθαρτη και ατελεύτητη. Το χώμα θα υπάρχει, αλλά “θα λησμονηθεί”, εφόσον τα πάντα θα τα έχει “καταπιεί” και καταποτίσει το Πνεύμα του Θεού. Ανάπλαση τελικά σημαίνει θέωση, χριστοποίηση των ανθρώπων. Υιοθετούμενοι υπό του Πατρός Πνευματοποιούμεθα, μπαίνουμε στην άκτιστη συντροφιά της Τριάδος και “ακτιστοποιούμεθα” και εμείς. 

Μέγα λοιπόν το μυστήριο της ανθρώπειας πλάσης, μέγιστο δε αυτό της ανάπλασής μας. Και η αρχή της υλοποίησής του έγινε τη μέρα της σύλληψης του Λόγου και της Γέννησης αυτού ως ανθρώπου Ιησού Χριστού. Ω η δόξα, συν Πατρί και Πνεύματι, εις αιώνας αιώνων. Αμήν!

Λάρισα, 15/12/2023